پایان نامه انسان کامل از نظر عطار نیشابوری

معرفی پایان نامه شرح انسان ایده آل در تذکره الاولیا عطار

پرسش اصلی پایان نامه حاضر این است که بدانیم از نظر عطار انسان کامل کیست؟ چه ویژگی هایی دارد و چگونه به این مقام می توان رسید؟

عطّار در آثار خود، گاه با زبان رمز و اشاره و گاه صراحتا از انسان کامل نام می برد. او تابلوهای متفاوتی از انسان کامل را در مقابل دیدگان جویندگان راه قرار می دهد و در نهایت زیباترین و کامل ترین آن ها را به نمایش می گذارد.

عطّار در سه اثر منطق الطّیر، مصیبت نامه و الهی نامه پیوند ناگسستنی بین شریعت، طریقت و حقیقت بر قرار می کند. در الهی نامه رهرو با آن چه او را شایسته مقام خلیفه الهی می کند آشنا می گردد. در منطق الطّیر با هفت وادی عرفانی طلب، عشق، معرفت، استغنا، حیرت فقر و فنا آشنا می شود. اما در مصیبت نامه سالک با یاری پیر و ارشاد او درجستجوی حقیقتی فراتر از وجود خود می باشد. او در تذکره الاولیا شرحی از زندگی، احوال و اقوال کاملان را آورده است. نمونه ای از انسان هایی که با طی وادی هفت گانه به کمال رسیده اند و راهنمای سالکان در طی این طریق هستند. انسان کامل در آثار عطار از دو دیدگاه نظری و عملی قابل بررسی است. در این پژوهش تمام تلاش نگارنده آن است که سیمای انسان آرمانی عطار را در تذکره الاولیا ترسبم نماید تا بدین وسیله اوصافی از این کاملان حق را به خوانندگان معرفی نماید.

این پایان نامه در شش فصل ارائه گردیده است: فصل اوّل کلیات پژوهش است که درباره بیان مسأله، اهداف تحقیق، پیشینه تحقیق، روش کار، ابزار تحقیق و مسأله تحقیق بحث می کند. فصل دوم معرفی اجمالی عطّار و آثار طریقه و مذهب وی می باشد. فصل سوم درباره انسان، هدف از خلقت انسان، انسان از دیدگاه ادیان الاهی، انسان کامل و ویژگی های او از منظر اسلام است و فصل چهارم انسان کامل را از دیدگاه عطار و ویژگی های او در تذکره الاولیا بیان می کند. فصل پنجم درباره هفت وادی یا مرحله که سالک را به وصال حق می رساند، می باشد. و بالاخره فصل ششم خلاصه و نتیجه گیری و ارائه یافته پژوهشی می باشد. در انتها نیز منابع و مآخذ ذکر می شود.

زندگی و سر گذشت عطار

به جرأت می توان گفت در میان بزرگان شعر عرفانی فارسی، زندگی هیچ شاعری به اندازه زندگی عطار در ابر ابهام نمانده است. اطلاعات ما درباره مولانا صد برابر چیزی است که در باب عطار می دانیم. حتی آگاهی ما درباره سنایی، که یک قرن قبل از عطار می زیسته، بسی بیشتر از آن چیزی است که در باب عطّار می دانیم. نه سال تولّد او به درستی روشن است و نه حتی سال وفات او. نه استادان او، نه معاصرانش و نه سلسله مشایخ او در تصوف، هیچ کدام به قطع روشن نیست. از سفرهای احتمالی او هیچ آگاهی نداریم و از زندگی شخصی و فردی او و زن و فرزند و پدر و مادر و خویشان او هم اطلاع قطعی وجود ندارد. و در این باب هر چه گفته شده است، غالبا احتمالات و افسانه ها بوده است و شاید همین پوشیده ماندن در ابر ابهام، خود یکی از دلایل تبلور شخصیّت او باشد که مثل دیگر قدّیسان عالم در فاصله حقیقت و رویا و افسانه و واقعیت در نوسان باشد.

درباره عطار آنچه به قطع و یقین می توان گفت همین است که : نام وی به اتفّاق اکثر مورّخین و تذکره نویسان محمّد است و این روایتی است درست و مطابق با گفته خود او:

آنچه آن را صوفی آن گوید به نام * ختم شد آن بر محمّد والّسلام

من محمّد نامم و این شیوه نیز * ختم کردم چون محمّد ای عزیز

انسان کامل از منظر فلاسفه اسلامی

فلاسفه با توجه به جهان بینی خودشان بحث انسان کامل را مطرح کرده و در این مورد مباحثی را به اختصار یا اجمال بیان کرده اند. که در این جا به اندیشه های دو تن از فلاسفه معروف جهان اسلام، فارابی و ملاصدرا درباره انسان کامل اشاره می کنیم:

آثار موجود حاکی از آن است که که ابونصر فارابی، فیلسوف قرن سوم نخستین فیلسوفی است که در جهان اسلام درباره فلسفه آفرینش، سعادت آدمی، انسان کامل و ویژگی های انسان کامل بحث کرده است. انسان کامل و جامعه ی کمال یافته دو آیینه ی متناظر در فراست فلسفی فارابی است. فارابی که مفهوم انسان کامل را با اصطلاحات الفیلسوف الامام، الرّئیس الاوّل، الفیلسوف الکامل و الکامل علی الاطلاق را پرورانده است ،رهبری مدینه ی فاضله را برازنده آن می داند و در احصاء العلوم به صراحت عنوانی را به انسان کامل اختصاص داده است و آن کسی است که با برخورداری از خرد خدایی در مرتبه انسانیت به نهایت کمال رسیده است. ...

انسان کامل از نظر شیخ عطار نیشابوری

مطالعه و بررسی آثار عطّار نشان دهنده اعتقاد عطّاربه ضرورت شناخت انسان کامل و پیروی از او برای رسیده به کمال می باشد. و از او [انسان کامل] با عناوینی چون راه بین، مرد دین، کامل، پیر پیر خرابات، بلندان و... یاد می کند:

چون تو نَفسی، ز سر تا پای کی دانی کمال دل * کمال دل کسی داند که مرد راه بین باشد

راه بین از نظر وی کسی است که با بصیرت و بینایی خود بتواند سالکان را در عقبه های سیر و سلوک رهنمون باشد.

در جای دیگر کاملان را مردان دین می نامد که رهرو باید چون حلقه ی گوشی پیوسته ملازم آنها باشد.

حلقه گوشی شو اندر حلقه ی مردان دین * حلقه ی حق گیر و سر می زن بر آن در حلقه وار

و گاهی نیز عنوان پیر را بر می گزیند. اصطلاح پیر در لغت به معنی سپید موی است، اما در اصطلاح عرفانی به معانی سالخورده، سرد وگرم چشیده، مراد، دلیل،.. و آنکه خود راهنما و مرشد است و به رهبر نیاز ندارد، استعمال شده است...

عطّار راهرو را نابینای ظلمت کده دنیا می داند که پیر، عصای دست اوست. رهرو همچون کاه باید در مقابل او پست گردد و کوه عجب را ویران کند، تا پیر چون کهربایی او را جذب کند، و گر نه تحمل رنج و سختی بدون راهنمایی پیر بیهوده خواهد بود. ...